Bebeklerde ayrılık kaygısı ebeveynlerin önceden bilgi sahibi olması gereken ve önlemler alması gereken bir durumdur; çünkü sürecin yanlış yönetilmesi uzun soluklu sorunlara neden olabilir. Peki, “Ayrılık kaygısı nasıl geçer ve nasıl davranmamız gerekir?” gelin birlikte inceleyelim.
Ayrılık Kaygısı Nedir?
- Ortalama 6- 8. aydan itibaren bebekler yanlarında olmayan bir nesnenin ortadan tamamen kaybolmadığını, göremediği, duyamadığı, dokunamadığı bir yerde var olmaya devam ettiğini kavrarlar.
- Bu durum, bebeklerin anne-babalarını ya da diğer yakından ilişki kurdukları kişileri göremediklerinde terk edildiklerini, o kişinin gittiğini vb. sanmalarına neden olur.
- İnsanların erken yetişkinlik dönemlerine kadar hem fiziksel hem de psikolojik gelişim için desteğe ihtiyacı olduğu için de bu durum bebekte anksiyete ve yoksunluk belirtilerine neden olur. İşte, bebeklerin kısa süreli de olsa ebeveynlerini göremediklerinde verdikleri bu tepkilere ve anksiyeteye ayrılık kaygısı ya da ayrılık korkusu denir.
Bebeklerde Ayrılık Kaygısı Neden Olur?
Bebeklerde ayrılık kaygısı olarak bilinen durumun hem psikolojik hem de fizyolojik nedenleri şu şekilde sıralanabilir:
- Bebekler ilk 3 aylık dönemde ailelerinin sesine, kokusuna ve rutinlerine alışırlar. Dış dünyaya alışma süreci olarak bilinen bu dönemde, bebeğin anne karnı dışında da güvende hissetme nedeni ailesinin varlığı ve özenidir.
- Bebeklik dönemi sonuna kadar da bu güven desteğine ihtiyaç duyarlar; ancak ebeveynlerden mahrum kalma durumunda huzursuz ve güvensiz hissederler.
- Yaklaşık 6. aydan itibaren gelişen nesne kalıcılığı algısı nedeniyle bebekler, göremedikleri nesnelerin tamamen ortadan kaybolduğu, bir daha geri gelmeyeceği, onu terk ettiği gibi yanılsamalara kapılırlar.
- Bebek ailesi yanında olmadığında yani kendini güvende hissedemediğinde, her türlü uyaran olduğundan daha yoğun algılanır.
- En küçük çevresel bir değişiklik bile bebekte korku ve endişeye neden olabilir.
Bu durumların hepsine bebeklerin tepki vermesi, ağlaması, huzursuzlanması ve belli rutinleri reddetmesi normaldir. Ancak, eğer ayrılık kaygısı nedeniyle verilen tepkiler aşırıysa ve bebekte fizyolojik tepkilere de dönüşüyorsa, doktora danışmak gerekir.
Özellikle, bebeğin aile dışında birilerinde ya da ev dışında bir yerde kalması gerektiğinde psikolojik destek gerektirecek durumlar ortaya çıkabilir; böyle ani değişikliklerde bebeklerde ayrılık kaygısı mutlaka gözlemlenmelidir.
Ayrılık Kaygısı Belirtileri
- Ağlama veya huzursuzlukta artış
- Yabancılara tepki verme
- Uyku düzeninde bozulma
- Yalnız uyumayı reddetme
- Bağlılık davranışları
- İştahsızlık
Ayrılık korkusunun en yaygın belirtileri bunlardır. Özellikle, bebeğin yabancılara tepki vermeye başlaması ve ebevynlerine olan bağlılığının artması, akla ayrılık kaygısını getirir. Örneğin, tanımadığı insanların yanında korkma ve ağlama tepkileri ya da ebeveynleri görüş alanından çıkınca, aniden korkarak ağlamaya başlama gibi durumlar, ayrılık kaygısının ayırt edici özellikleridir.
Bu dönemde bebekler, anne-babalarından ayrılmak istemez; onlar görüş alanından çıktığında terk edilme korkusu yaşar ve hatta oyun oynarken dahi konsantre olamayıp ebeveynlerin varlığını kontrol eder. Eğer bebeğinizde bu tarz davranışları gözlemlemeye başladıysanız, ayrılık kaygısını tetiklememek ve kaygılı bağlanmaya yol açacak davranışlar sergilememek için dikkatli olmanız gerekebilir. Örneğin, siz evden çıkarken ağladığı için gizlice çıkmak gibi davranışlar, durumu daha da kötüleştirebilir ve kalıcı bağlanma sorunlarına neden olabilir.
Güvenli Bağlanma ile İlişkisi
Ayrılık kaygısı esasında bebeklerin duygusal gelişiminin doğal bir parçası olarak görülür ve güvenli bağlanmanın bir işareti olabilir. Bebekler, güvenli bir bağlanma geliştirdiklerinde, ebeveynleriyle ve bakım verenleri ile güçlü bir güven bağı kurarlar. Bu bağ sayesinde, kendilerini güvende hissederler ve onların varlığına ihtiyaç duyarlar. Ancak, nesne kalıcılığı algısının başladığı 6-8. haftalardan itibaren, ebeveynlerden aldıkları bu desteği kaybetme korkusu duyabilirler. Bu durum, ebeveynleri yanlarında olmadığında tedirgin olmalarına ve ayrılık korkusu yaşamalarına neden olabilir.
Güvenli bağlanma, bebeğin ebeveynine veya bakım veren kişilere olan güvenini ifade eder ve sağlıklı bir duygusal gelişim için oldukça önemlidir. Ayrılık korkusu ise, bu güvenli bağın bir yansıması olarak ortaya çıkar. Bu süreci, nasıl yöneteceğinizi bildiğiniz sürece bebeğinizin güven duygusunu zedelemeden, ayrılık kaygısı ile baş edebilirsiniz. Ancak, ayrılık korkusu yaşayan bebeğe nasıl davranmanız gerektiğini bilemez ve kaygıyı tetiklerseniz, güvenli bağlanma yerini kaygılı ya da kaçıngan bağlanmaya bırakabilir. Bu bağlanma türleri ise yalnızca çocuklukta değil, yetişkinlikte de çocuğunuzun insanlara güvenememesi, terk edilme korkusu yaşaması gibi etkilere sahiptir. Bu nedenle, ayrılık korkusu yaşayan bebeğinize karşı tutarlı ve güven verici bir yaklaşım sergilemek, onun güvenli bağlanmayı sürdürebilmesi için çok önemlidir.
Ayrılık Korkusu Normal mi, Ne Zaman Endişelenmeli?
Yukarıda da belirttiğimiz gibi ayrılık korkusu, bebeklik ve çocukluk döneminde yaygın olarak görülen ve çoğu zaman doğal bir gelişim aşaması olarak kabul edilen bir durumdur. Çocukta nesne kalıcılığı algısının neden olduğu bu durum, bazı uzmanlarca çocuğun ebeveynine güven bağını güçlendirdiği olarak da değerlendirilir. Yani her iki yaklaşım da göstermektedir ki ayrılık korkusu bebeklerin sosyal-duygusal gelişiminin normal bir aşamasıdır.
Ancak, ayrılık korkusu aşırı hale gelirse ve günlük yaşamı önemli ölçüde etkilemeye başlarsa, bir uzmandan destek almayı düşünebilirsiniz. Çünkü bebeğinizin ayrılık kaygısını tetikleyen başka uyaranlar söz konusu olabilir; ya da ayrılık korkusu ile baş etme konusunda daha fazla rehberliğe ihtiyaç duyuyor olabilirsiniz. Ülkemizde farkındalığı yeni yeni artan bu gibi konularda maalesef doğru bilgiye ulaşmak her zaman kolay olmayabilir. Bu nedenle, bebeğinizdeki ayrılık korkusu aşırı bir paniğe dönüştüğünde, uyku sorunları arttığında ve gece uykularını alamamasına neden olduğunda ya da çocuğunuzun sosyal hayatını çok etkilemeye başladığında, ayrılık korkusu konusunda deneyimli bir uzmandan destek almanız en doğrusudur. Böylece, bu zorlu süreci hem bebeğiniz hem de siz daha kolay ve hasarsız atlatabilirsiniz.
Dilerseniz Farkında Ebeveynlik Nedir, Nasıl Uygulanır? yazımıza da göz atabilirsiniz.
Bebeklerde Ayrılık Kaygısı Nasıl Geçer?
Yukarıda da belirttiğimiz gibi ayrılık kaygısı bebeklerde oldukça normal olan bir süreçtir ve sebebi en basit haliyle ‘nesne kalıcılığı algısı’dır. Aşağıdaki küçük adımları uygulayarak ise bebeğinizin bu durumu hasarsız atlatmasını sağlayabilrisiniz:
1.Siz yanında yokken bebeğinizle ilgilenecek kişi önceden tanıdığı biri olmalıdır.
- Siz yokken bebeğinizi ona bakacak kişiye önceden alıştırmalı ve beraber vakit geçirerek, bebeğinizde o kişiye karşı güven duygusunun oluşmasını sağlamalısınız. Örneğin, bakıcı ya da yardımcının eve birkaç gün önce gelmesini istemeli ve bir süre bebeğinize birlikte bakmalısınız.
- Kreşe alıştırmadan önce oryantasyon günlerine bebeğinizle katılmalı ya da anne-bebek merkezlerindeki oyun günlerine katılarak onu yavaş yavaş başkalarıyla vakit geçirmeye alıştırmalısınız.
- Bebeğinizi yalnız bırakmadan önce tüm ihtiyaçlarının giderildiğinden emin olmalısınız.
- Bebeğiniz açken, altı temiz değilken ya da fiziksel bir ağrısı varken tüm uyaranlara daha fazla tepki verecek ve daha çok ayrılık kaygısı yaşayacaktır. Bu durumun önüne geçmek için işe gitmeden önce tüm ihtiyaçlarını gidermeye çalışabilirsiniz.
- Bebeğinize nereye gittiğinizi ve ne zaman geri döneceğinizi anlatmalısınız
- Özellikle bebeğinizin sizi daha rahat anlayacağı ve neden-sonuç ilişkisi kurabileceği 9. aydan sonra bu yöntemi uygulayabilirsiniz. Bebeğiniz zaten sizin kıyafetlerinizden ya da ayakkabınızı giymenizden gideceğinizi anlar; ama neden gittiğinizi anlamaz, ne zaman döneceğinizi de.
- Ancak, eğer bebeğinizle bu ayrıntıların hepsini net bir şekilde paylaşırsanız, durumu daha kolay anlayacak ve terk edilme kaygısını daha az yaşayacaktır.
- Asla bebeğiniz fark etmeden ya da o uyurken evden çıkmamalısınız.
- Evet, bebeğinizin ayrılık kaygısı nedeniyle ağladığını ve sizi zorladığını biliyoruz ve belki de bu yüzden bazen işinize bile geç kalıyorsunuz. Ancak, bebeğiniz fark etmeden evden çıktığınızda bu duruma siz şahit olmasanız da arkanızdan bebeğiniz çok daha büyük tepki verecektir.
- Ayrıca, bu nedenle bebeğiniz ilerde anksiyete ya da düşük özgüven gibi sorunlar yaşayabilir; en doğrusu bebeğinize karşı şeffaf olmaktır.
Ayrılık Kaygısı Ne Zaman Geçer?
- Bebeklerde ayrılık kaygısı ‘nesne kalıcılığı’ algısının geliştiği 6-8. aydan sonra başlar.
- Ayrılık kaygısının geçme zamanı ise sizin süreci nasıl yönettiğinize bağlı olarak 2.5 – 3 yaş süreci arasında değişir.
- Bu süreçte bebeğinizin hareketlerini gözlemlemeniz, ona karşı şeffaf olmanız ve ayrılık korkusunun şiddetli olduğu durumlarda pedagoga başvurmanız durumunda ise yaklaşık 2 yaşından sonra bebeğin ayrılık korkusu sorunu kendiliğinden ortadan kalkacaktır.
Son olarak belirtmek isteriz ki zorunda olmadıkça 3 yaşından küçük olan yani ayrılık kaygısını henüz yenmemiş olan bebeğinizi siz olmadan yatılı misafirliğe yollamamalısınız. Unutmamalıyız ki ayrılık korkusu yalnızca bebeğin ilk 3 yaşını değil, gelecek çağlarını da etkiler ve bebek yoğun bir mahrumiyet hissi yaşarsa ileride Çocukluk ve Ergenlik Çağı Depresyonu’na yakalanma ihtimali artar.
Ayrılık Korkusunu Tetikleyen Davranışlar
- Ani ve Uzun Süreli Ayrılıklar: Bebeğinizi, aniden ve habersiz bir şekilde uzun süreliğine bıraktığınızda, zaten ayrılık kaygısı yaşayan bebeğiniz geri döneceğinizden emin olamaz ve ayrılık korkusu artabilir. Öte yandan, kısa süreli ayrılıklarla ve geri dönerek güvenini pekiştirmeniz, bu korkuyu hafifletebilir ve daha uzun ayrılıklara zemin hazırlayabilir.
- Bebeğin Öz Güveninin Artmasına İzin Vermemek: Hepimiz bebeklerimizi dünyadaki tüm tehlikelerden korumak istiyoruz; ancak çizgiyi aşmamak oldukça önemli. Çünkü ebeveynler aşırı koruyucu bir yaklaşım sergilediklerinde, çocuk kendini sürekli tehlikede hissedebilir ve yalnız kaldığında endişesi artabilir. Öte yandan, kendi başına küçük şeyler yapmasına izin vermek, özgüvenini geliştirir ve ebeveyne olan bağımlılığını azaltır.
- Gizlice veya Vedalaşmadan Evden Çıkmak: Ayrılık kaygısı yaşayan bebeğiniz, siz işe giderken hatta çok kısa süreli dahi evden çıkarken ağlayabilir, canı yanıyor gibi çırpınabilir bile. İşte tam da bu durumda, evden gizlice çıkmak, ona haber vermeden işe giderek, bu durumu engellemeye çalışmak oldukça yanlıştır. Vedalaşmadan ayrılmanız, bebeğinizin bir anda terk edildiğini düşünmesine neden olabilir. Öte yandan, nereye gittiğinizi, ne zaman döneceğinizi anlatarak evden çıkar ve onunla vedalaşırsanız, bu kaygı zamanla azalır. Çünkü bebeğiniz neden gittiğinizi kavrayamasa da onu terk etmediğinizi ve geri döneceğinizi öğrenir.
- Ayrılıklarda Endişeyi Bebeğe Yansıtmak: İşe dönme vaktiniz gelmiş olabilir ve henüz bebeğinizden ayrılmaya siz de hazır olmayabilirsiniz. Bu gibi durumlarda yaşadığınız endişe ve korkuları çocuğunuza yansıtmanız da ayrılık kaygısına neden olabilir. Çünkü minikler, ebeveynlerinin duygusal hallerini kolayca fark edebilir ve kötü bir şeyler olacağı hissine kapılabilirler; mesela terk edilmek gibi. Bu nedenle, ayrılık korkusunu tetiklememek için, vedalaşma anlarında sakin ve güven verici bir tavır sergilemeniz oldukça önemli.
- Bebeğin Düzenli Rutinlerinin Olmaması: Öncelikle daha önce de birçok kez belirttiğimiz gibi, günlük rutinler bebeklerin gelişiminde çok önemlidir. Ancak, bazı ebeveynler beslenme ya da uyku rutinlerini 6. aydan sonra terk etmek gibi bir hataya düşerler. Halbuki günlük rutinin belirsiz olması ve ebeveynlerin davranışlarındaki tutarsızlık, bebeklerde güvensizlik yaratabilir. Öte yandan, düzenli rutinler bebeğin neler olacağını ve neler yapması gerektiğini daha kolay kavramasına neden olur ve konfor alanı genişler.
Sıkça Sorulan Sorular
Bebeğim işe giderken ağlıyor, ne yapmalıyım?
Bebeğiniz ayrılık korkusu yaşıyor olabilir. 6. aydan 3 yaşa kadar bu oldukça normaldir; sizin için önerilerimizi deneyebilir ve hem süreci daha kolay atlatabilir hem de bebeğinizde psikolojik bir iz kalmasını engelleyebilirsiniz.
Ayrılık kaygısının nedeni nedir?
Ayrılık korkusunun en önemli nedeni bebeklerde 6-8. aylar arasında gelişen ‘nesne kalıcılığı’ algısıdır. Bebekler bu dönemden 3 yaşına kadar göremedikleri nesneler ve insanların başka bir yerde olduklarını bilirler ve bu nedenle, terk edildikleri ya da o kişinin kaybolduğu, bir daha gelmeyeceği yanılgısına kapılırlar.
Bebeklerde ayrılık kaygısı ne kadar sürer?
Ayrılık kaygısı yaklaşık 2.5-3 yaşlara kadar kademeli olarak azalarak ortadan kalkar. Ancak, tabii ki bu sürecin kısalması, uzaması ya da ayrılık korkusu tepkilerinin şiddeti, ebeveynin tutumları ile de yakından ilgilidir.
Bebeklerde terk edilme korkusu nasıl geçer?
Ayrılık ve terk edilme korkuları ile baş etmenin altın kuralları: Bebeklere her ayrılığı detaylıca anlatarak onların durumu kavramasını sağlamak, nereye giderseniz gidin geri döneceğinizi bilmesini sağlamak ve bebeğin kendi kendine zaman geçirme davranışı edinmesini sağlamaktır. Bu 3 kuralı uyguladığınızda, hem bebeğinizin kendine olan güveni artar hem de terk edilmeyişine olan güveni.
