| İÇERİK TABLOSU |
| Mavi Işık Nedir? |
| Faydalı Mavi Işık |
| Zararlı Mavi Işık |
| Mavi Işık Yayan Cihazlar Nelerdir? |
| Mavi Işığın Zararları |
| Mavi Işığın Uyku Sağlığına Etkileri |
| Mavi Işıktan Korunma Yolları |
Teknolojinin gelişmesiyle birlikte tabletler, bilgisayarlar ve telefonlar hayatımızda sıradan unsurlar haline geldi; e tabii mavi ışık da. Gün içinde farkında dahi olmadan saatlerce mavi ışığa maruz kalıyoruz ve birçoğumuz mavi ışığın zararlarını bilmediğimiz için yeterli önlemleri alamıyoruz. Peki, mavi ışık nedir ve mavi ışığın zararlarından nasıl korunuruz?
Mavi Işık Nedir?
Ekran ışığı olarak da bilinen mavi ışık, 380 ila 500 nanometre aralığında titreşen ve görünür ışık spektrumunun en kısa dalga boyuna ve en yüksek enerjisine sahip ışığın ismidir.
Faydalı Mavi Işık
Biz hep zararlarını bilsek de aslında mavi ışığın 2 farklı türü vardır ve biri zararlı, biri ise aksine faydalıdır. Faydalı mavi ışık aslında Güneş’ten gelen ışık dalgalarında bulunur ve gün içinde melatonin seviyesini dengeler. Bu sayede hem uyku-uyanıklık döngüsü daha sağlıklı hale gelir hem de gün içinde dikkat bozukluklarını azaltır.
Zararlı Mavi Işık
Zararlı mavi ışık ise teknolojik cihaz ekranlarından yayılan yapay bir ışıktır ve ekrandaki dalga boyunun çok kısa olması sebebiyle enerji düzeyi çok yüksektir. Sanılanın aksine yalnızca gözlerimize değil, vücudun genel biyolojik dengesine de birçok zararı vardır.
Mavi Işık Yayan Cihazlar Nelerdir?
- Akıllı Telefonlar: Çocuklarımızın başından ayrılmadığı cep telefonları, başlıca mavi ışık kaynakları arasında. Bu cihazların ekranlarındaki LED teknolojisi ise zararlı mavi ışığın kaynağı. Bu nedenle, uykudan 2-3 saat öncesinde akıllı telefon ekranına bakmamak, uykuya kolay geçebilmek için oldukça önemli.
- Tablet ve Bilgisayarlar: Tablet ve bilgisayarların ekranlarında da LED teknolojileri vardır ve haliyle mavi ışık yayarlar. Bu nedenle, özellikle bu cihazların uzun süreli kullanımı, göz yorgunluğu ve uyku düzeninde bozulmalara neden olabilir.
- LED Aydınlatmalar: LED lambalar, enerji verimliliği ve uzun ömürleri ile popüler hale gelse de evimizdeki en güçlü mavi ışık kaynakları bunlardır ve uyku sağlığımızı çok kötü etkilerler. Bu ışıklar yerine hafif loş, sarı ışıkların kullanılması ise hem bizi mavi ışığın zararlarından korur hem de bedenimizin daha kolay uykuya hazırlanmasına yardımcı olur.
- Televizyonlar: Modern televizyonlar da LCD ve LED teknolojileri kullanarak mavi ışık yayar. Bu nedenle, uzun süreli televizyon izlemek, gözlerde rahatsızlık hissine yol açabilir ve yine uyku düzenini olumsuz etkiler.
Mavi Işığın Zararları
Ekran ışığı olarak da bilinen bu ışığın göze ve vücuda zararlarını şu şekilde sıralayabiliriz:
- Görünen mavi ışığın neredeyse tamamı korneadan geçer ve retinaya ulaşır. Retina maruz kaldığı yüksek enerjili ışık nedeniyle negatif etkilenir.
- Sarı nokta ve göz kanseri hastalıklarına neden olur.
- İlerleyen yaşlarda katarakt riskini arttırır.
- Gözün ön ve arka çapını arttırdığı için miyop riski oluşturur. Özellikle küçük yaşta mavi ışığa maruz kalan çocuklar, yetişkinlikte gözlük kullanımı ve hatta ameliyat gerektiren göz bozukluklarına sahip olabilir.
- Karanlıkta salgılanan melatonin hormonu, ekranlardan yayılan mavi ışık nedeniyle baskılanır. Melatonin baskılanmasına bağlı olarak ciddi uyku sorunları, insomnia ve stres bozuklukları yaşanabilir.
- Ekran ışığına çok maruz kalmadığımızı düşünsek dahi uyku düzenimizden genel ruh halimize kadar birçok farklı konuda hayatımızı olumsuz etkilemektedir. Hem kısa vadeli hem de uzun vadeli sorunlardan kaçınmak için ise tek yol ekran süremizi kısaltmak ve mavi ışığın zararlı etkilerine karşı önlem almaktır.
- Mavi ışık göz kanserine kadar varan ciddi sağlık sorunlarına neden olmaktadır.
Mavi Işığın Uyku Sağlığına Etkileri
Telefon ekranına bakarak geçen saatler, akşamları izlenen televizyonlar, salonda LED ışığın altında geçen saatler ve daha neler neler… Özellikle akşam saatlerinde bu tarz alışkanlıklar mavi ışığa maruz kalmamıza neden olur ve uyku kalitesini ciddi anlamda düşürür.
- Melatonin üretiminin azalması: Melatonin, vücudun doğal uyku-uyanıklık döngüsünü düzenleyen hormondur. Ve akşam saatlerinde salgılayarak, bedenimizi uykuya hazırlar. Ancak mavi ışık, gün ışığının bir replikası olduğu için beynin akşam olduğu sinyalini almasını ve yeterli melatonin üretimini engeller.
- Dikkat dağınıklığının artması: Mavi ışık, dikkat dağınıklığını tetikler ve beynin konsantre olma becerisini düşürür; bu nedenle, uykusuzluk veya kesintili uykuya neden olabilir. Özellikle, DEHB‘li çocuklarda uyku sağlığının korunabilmesi için mavi ışıktan korunmak şarttır.
- Uyku kalitesinin düşmesi: Mavi ışık maruziyeti, sadece uykuya dalmayı zorlaştırmakla kalmaz, aynı zamanda uyku kalitesini de olumsuz etkiler. Çünkü derin uyku evrelerine geçişi engeller. Bu nedenle, daha az dinlenir ve gün içinde daha yorgun hissederiz. Özellikle çocukların uzun ekran süreleri, geceleri sık sık uyanmalarına, verimli uyku saatlerini kaçırmalarına ve daha az büyüme hormonu salgılamalarına neden olur.
- Sirkadiyen ritmin bozulması: Mavi ışık, vücudun biyolojik saatini olan sirkadiyen ritmin bozulmasına neden olur. Daha zor uyumak, farklı ve geç saatlerde uyanmak gibi etkileri, sirkadiyen ritmin bozulmasının başlıca nedenidir. Sirkadiyen ritim, yalnızca uyku döngümüzü değil; iç organ faaliyetlerimizi de düzenlediği için, bu durum genel sağlığımız için de oldukça tehlikelidir.
Mavi Işıktan Korunma Yolları
Öncelikle belirtmek isteriz ki mavi ışığı doğrudan engellemenin bir yolu yoktur. Ancak teknolojik aletlerde mavi ışık filtreleri vardır ve bir nebzeye kadar korunma sağlar. Ayrıca aşağıda sıralanan mavi ışıktan korunma yollarını da deneyebilir ve mavi ışığın zararlı etkilerini en aza indirebiliriz.
- Ekran sürenizi kısaltın!
Mavi ışıktan korunmak için en önemli kural budur. Cep telefonu ya da bilgisayar karşısında geçirdiğimiz zamanı en aza indirmek, bizi mavi ışığın etkilerine maruz kalmaktan koruyacaktır. Özellikle gelişim çağındaki çocuklar için bu kural, olmazsa olmazdır.
- Cihaz filtrelerinizi etkinleştirin.
Tüm teknolojik aletlerde artık mavi ışık filtresi bulunuyor. Bu filtre sayesinde mavi ışıktan tamamen kurtulamasak da etkilerini hafifletebiliriz. Özellikle çocukların kullanımına açık olan cihazlarda bu filtrenin mutlaka etkinleştirilmesi gerekli.
- Mavi ışık filtreli gözlükler kullanın.
Ekran ışıklarının bedenimize olan zararları keşfedildikçe mavi ışığın zararlarını en aza indirmek için birçok farklı alanda çalışmalar yürütülmeye de başlandı; bunlardan biri de optik. Artık mavi ışığı filtreleyecek ve doğrudan retinaya ulaşmasının önüne geçecek gözlükler mevcut. Özellikle dijital işlerde çalışan herkese bu gözlüklerden edinmelerini tavsiye ederiz.
- Floresan ve LED ışıklardan uzaklaşın!
Özellikle sağladığı elektrik tasarrufu nedeniyle floresan lambalar günlük hayatta çokça karşımıza çıkıyor. Ancak yaydıkları mavi ışığın zararları sağladıkları tasarruftan fazla. Bu nedenle, evinizde floresan lamba yerine sarı ışıklar tercih etmenizi tavsiye ederiz. Ayrıca LED’lerle aydınlatılan alanlarda geçirdiğiniz zamanı da azaltabilirsiniz.
- Odaklanma egzersizleri yapın.
Mavi ışığın gözlerinize olan zararını azaltmak için 20-20-20 kuralını uygulayabilirsiniz. Yani teknolojik cihazlar karşısında geçirdiğiniz her 20 dakikadan sonra 20 metre uzaklıktaki bir nesneye 20 saniye boyunca odaklanın. Mum meditasyonu olarak bilinen Trataka Meditasyonu size bu konuda çok yardımcı olacaktır.
İşlerimiz, okullarımız ve hatta sokaklarımız dahi teknolojik cihazlarla donatıldığı için mavi ışıktan kaçmak maalesef kolay değil. Ancak, mavi ışığın zararları konusunda bilinçli olmak, çevremizi bu konuda bilinçlendirmek ve yukarıda sıralanan başlıca önlemleri almak, bizi bir nebze de olsun koruyabilir.
Kaynak: Tübitak
Sıkça Sorulan Sorular
Mavi ışık baş ağrısı yapar mı?
Evet. Göz kanseri gibi ciddi hastalıkların yanı sıra baş, omuz ağrısı, stres ve uykusuzluk gibi kısa vadeli sorunlara da yol açabilir.
Mavi ışık filtreleri tam koruma sağlar mı?
Maalesef hayır! Bilgisayar ve telefonlarda bulunan mavi ışık filtreleri yalnızca mavi ışık oranını sarı ışık ile dengeler; ancak, daha az da olsa mavi ışığa maruz kalmaya devam ederiz.
Mavi ışık neden uykusuzluk yapar?
Melatonin hormonunu baskılayarak uykuya dalmayı zorlaştırır ve uyku kalitesini düşürür. Uzun süreli kullanımı, biyolojik saatin bozulmasına ve insomnia’ya neden olur.
Çocuğumu mavi ışıktan nasıl koruyabilirim?
Çocukları mavi ışıktan korumak için ilk yapılması gereken, ekran sürelerini kısıtlamaktır. Ayrıca, evdeki LED lambaları, loş-sarı ışıkla değiştirmek ve yapay ışık kullanımını en aza indirmek de etkili yöntemler olabilir.
