İÇERİK TABLOSU
DEHB Nedir?
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Türleri
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Neden Olur?
DEHB Belirtileri
DEHB Tanısı Nasıl Konur?
DEHB Tedavisi
Terapi Yöntemleri
Yaşam Tarzı Değişiklikleri
İlaç Tedavisi

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), özellikle çocukluk döneminde ortaya çıkan bir nörogelişimsel farklılıktır. Dikkati sürdürememe, aşırı hareketlilik ve dürtü kontrolünde zorluk çekme gibi belirtilerle kendini gösterir. Bu belirtiler, genellikle çocukluk çağında daha yoğun olup zamanla azalsa da DEHB tedavisi ve çocuğun yeterli desteği alması oldukça önemlidir. Bu nedenle, Budizzz Ailesi olarak, DEHB nedir sorusundan yola çıkarak, DEHB belirtileri, türleri ve tedavisini masaya yatırdık. Tabii ki biz ebeveynlerin çocuklarımıza destek olmak için neler yapmamız gerektiğini de. Hazırsanız, başlayalım!

DEHB Nedir?

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu 3-4 yaşlarına gelen her yüz çocuğun 4’ünün yaşadığı bir farklılıktır. Birçok insan tarafından hastalık olarak görülse dahi hiperaktivite bozukluğuna yalnızca bir farklılıktır. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuklar, dikkati sürdürmekte, dürtülerini kontrol etmekte, etkili sosyal ilişkiler kurmakta veya hiperaktiviteyi yönetmekte zorluk çekebilirler.

Ancak, DEHB belirtileri, çocuğun hangi DEHB türüne sahip olduğunu göre farklılık gösterir ve bazı çocuklarda, beyin dalgalanları incelenmediği sürece DEHB varlığını anlamak neredeyse imkansızdır. Bu nedenle, DEHB’nin nörogelişimsel bir farklılık olduğunu bilmek, belirtilerini gözlemlemek ve gerekli profesyonel destekleri almak, çocuğun bilişsel, sosyal ve duygusal gelişimi için oldukça önemlidir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Türleri

DEHB olan bireylerde odaklanma güçlüğü, aşırı hareketlilik vb. belirtiler görülür. Ancak, hiperaktivite ve dikkat bozukluğu her zaman aynı anda ortaya çıkmayabilir ve aşağıdaki alt-tiplerden biri görülebilir:

  • DEB (Yalnızca dikkat eksikliği)
  • Hiperaktif İmpulsif Tip (Yalnızca hiperaktivite bozukluğu)
  • Kombine Tip (Hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivite bozukluğu)
hiperaktivite belirtileri

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Neden Olur?

  • Genektik yatkınlık: DEHB genellikle aileden gelen kalıtsal özelliklerle ilişkilendirilir. Genetik çalışmalar, belirli gen varyasyonlarının DEHB gelişiminde rol oynadığını kanıtlamıştır. Bu nedenle, ailede de çocukluk döneminde yaşanan bir DEHB öyküsü varsa çocukta da gözlemlenme ihtimali yüksektir. Ancak, bu farklılığın yetişkinlikte de devam edip etmeyeceği genetik faktör değil, çevresel etkilerle açıklanabilir.
  • Nörolojik farklılıklar: DEHB’li bireylerin beyin yapılarında ve işleyişinde farklılıklar olduğu tespit edilmiştir. Özellikle prefrontal korteks, bazal gangliyonlar ve beyincik gibi bölgelerdeki farklılıklar, DEHB ile ilişkilidir.
  • Biyokimyasal farklılıklar: Beyindeki dopamin ve norepinefrin gibi kimyasalların oranları, DEHB belirtilerinin ortaya çıkmasında rol oynayabilir. Çünkü bu kimyasallar, beynin dikkat, motivasyon ve ödül sistemiyle ilgili işlevlerini düzenler; eksiklikleri halinde ise DEHB gözlemlenebilir. Bu nedenle, doktorunuz tedavi sürecinde, dopamin ve norepinefrin seviyelerini düzenleyen ilaçların kullanımına başvurabilir.
  • Çevresel faktörler: Özellikle şekerli gıdalar ve katkı maddelerinin fazla kullanılması, çocuğun mavi ışığa çok maruz kalması gibi faktörler, DEHB nedenleri arasındadır. Esasında bu faktörlerin doğrudan DEHB’ye neden mi olduğu yoksa varolan yatkınlığı mı tetiklediği kesin olarak bilinmemektedir. Ancak, DEHB oluşumu ve bu alışkanlıklar arasında paralel bir ilişki olduğu kanıtlanmıştır. Ayrıca, bu alışkanlıklar, DEHB’li çocukların semptomlarını da artırır.

DEHB Belirtileri

Çocuklarda DEHB’in öne çıkan belirtileri, alt-tiplere göre farklılık gösterir. Bu nedenle, Amerikan Psikiatri Birliği DEHB belirtilerini 3 ana başlık altında toplamıştır. Bu belirtilerden 6 ya da daha fazlasının zaman ve mekan fark etmeksizin, sürekli olarak bir arada bulunması ise Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’dur. 

Eğer bu belirtiler yalnızca belirli durumlarda ortaya çıkıyorsa, DEHB yerine Dikkat Dağınıklığı’ndan şüphelenilebilir.

Dikkat Eksikliği Belirtileri

  • Belirli bir işe ya da göreve odaklanamama
  • Dış uyaranlara karşı hassas olma (Örneğin, çalışma saatleri içinde dışarıdaki konuşmalara istemsizce kulak kesilmek)
  • Kompleks görevlerden kaçınma 
  • Organizasyon becerilerinde düşüklük
  • Sosyal becerilerde yetersizlik (Özellikle dinleme ve kendini ifade etmede güçlük)
  • Sık sık eşya kaybetme
  • Hobi ya da görev fark etmeksizin işlerin sonunu getirmekte zorlanma

Aslında dikkat eksikliği belirtilerinin temelinde bireyin yaşıtlarına kıyasla dikkat süresinin daha kısa olması yatmaktadır.

dikkat eksikliği belirtileri

Hiperaktivite Belirtileri

  • Etkinliklerden ya da işlerden çabuk sıkılma
  • Kelimeleri yutma ve hızlı konuşma
  • Konuşurken bağlantısız geçişler yapma ve kendini ifade etmekte güçlük çekme
  • Enerjiyi atamamaya bağlı olarak öfke kontrol sorunları

Hiperaktivite ya da aşırı hareketlilik belirtileri de ancak bireyin davranışlarının kendi yaş grubu skalasında değerlendirilmesi ile belirlenebilir.

Dürtüsellik Belirtileri

  • Karşısındakini dinlememe
  • Verilen görevleri eksik anlama
  • Konuşmalarda sık sık karşısındakinin sözünü bölme
  • Acelecilik ve sabırsızlık
  • Öfke kontrol sorunları (Özellikle istekleri yerine gelmediğinde)

Dürtüsellik belirtileri aslında bireyin fiziksel ve psikolojik gereksinimlerini/isteklerini karşılayamadığında verdiği tepkilerin ölçülü olmamasına dayanır.

DEHB Tanısı Nasıl Konur?

DEHB tanısı koymak için öncelikle belirtiler takip edilir.

  • DEHB’nin belirtileri en az altı ay boyunca devam etmelidir.
  • Çocuğun dikkat süresi vb. becerilerinin yaşıtlarından farklı olması beklenir.
  • Belirtilerin yalnızca evde değil, okulda ve arkadaşlık ilişkilerinde de gözlemlenmesi tanı koyma sürecinde önem taşır.

DEHB tanısı için ayrıca, psikolojik değerlendirme testleri, nörolojik incelemeler de önemlidir. Tanının desteklenmesi için aileye de belirli sorular sorularak davranış patternları çıkarılmaya çalışılır. Ancak unutulmamalıdır ki dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik gibi belirtiler, yaşa ve cinsiyete göre şekillenebilir.

dehb tedavisi

DEHB Tedavisi

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu tedavisi, multidisipliner bir konudur. Çocuğun davranış ve sosyal-duygusal becerilerinin gelişmesi için terapilerden yardım almak atılması gereken ilk adımlardandır. Ayrıca, çocuğun günlük rutinlerinde ve eğitiminde yapılacak küçük ama etkili değişiklikler de tedavi sürecini kolaylaştırır ve semptomları hafifletir. DEHB türüne ve semptomların çocuğunun hayatını ne kadar etkilediğine de bağlı olarak ilaç tedavisi de uygulanabilecek yöntemler arasındadır. Dilerseniz, adım adım DEHB tedavisi süreçlerini inceleyelim ve etkilerini birlikte değerlendirelim.

Terapi Yöntemleri

  • Davranış Terapisi: Özellikle çocuklarda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite bozukluğu tedavisinde davranış terapisi çok önemlidir. Bu terapi esasında, olumlu davranışları ödüllendirme ve istenmeyen davranışları yönetme üzerine kuruludur. Böylece, çocukta olumlu davranışlar teşvik edilir, sosyal beceriler geliştirilir ve öfke yönetimin öğrenmesi hedeflenir. Özellikle uzun vadede oldukça etkili olan bu DEHB tedavisi, çocuğun yetişkinlik hayatına adaptasyonu için de çok önemlidir.
  • Bilişsel Davranışçı Terapi: Bu terapi türü ise daha çok DEHB’li çocukların düşünce kalıplarına ve problem çözme becerilerine odaklanır. Özellikle ergenlik sonrasında sıklık başvurulan bir yöntemdir. Çünkü zaman ve stres yönetimi gibi konularla, DEHB’li bireylerin daha kolay başa çıkmasını sağlar. Ayrıca, sosyal yaşam, iş ve okul fonksiyonelliğini artırır.
  • Sosyal Beceriler Eğitimi: Her çocukta olmasa da, sosyal becerilerde zorluk yaşama birçok DEHB’li bireyi etkiler. Karşısındakinin söylediklerine odaklanamama, söz kesme, kendi istek ve düşüncelerini diretme, istediğini elde edemeyince öfke patlamaları yaşama… Bu tarz DEHB belirtileri, çocukların sosyal becerilerini geliştirmesini zorlaştırabilir ve devreye sosyal beceriler eğitimi girer. Böylece çocuk, uygun iletişim, iş birliği ve takım çalışması gibi konularda kendini geliştirir. Bu beceriler, yalnızca çocuğun sosyal hayata uyumunu artırmakla kalmaz; öz güvenini de yükseltir ve kendini daha iyi ifade edebilmesini sağlar.

Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Beslenme Değişiklikleri

Özellikle yapay gıda, şeker ve bazı katkı maddeleri DEHB’li çocukların semptomlarının artmasına neden olabilir. Bu durumlardan en yaygın olanı, şeker tüketimi sonrasında artan öfke kontrol sorunlarıdır. Fazla şekerli ya da yüksek kalorili besinler tüketimi nedeniyle, DEHB’li çocuklarda olumsuz davranış döngüleri sıklaşabilir.

Maalesef bu durumu tespit etmenin bir yöntemi, testi yoktur. Bu nedenle, DEHB’li çocukların ebeveynlerinin şeker, yapay gıda ve yüksek kalorili besinler sonrasında, çocukta davranış değişimleri ya da semptom artışı olup olmadığını gözlemlemesi gerekir. Sonrasında bu tarz gıdalar, kademeli olarak çocuğun beslenmesinden çıkarılabilir; bu değişiklik, çocukların genel sağlıkları için de çok daha iyidir.

Sağlıklı Uyku Rutinleri

Tüm çocuklarda olduğu gibi DEHB’li çocuklarda da düzenli rutinler, genel sağlık ve duygu durum kontrolü için önemlidir. Ayrıca, sağlıklı bir gece uykusunun gün içinde dikkat süresini uzattığı ve duygu-durum kontrolünü destekleyerek, pozitif davranış ve duyguları artırdığı bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Bu nedenle, özellikle DEHB’li çocukların sağlıklı uyku rutinleri oluşturması, hem terapi sürecini destekler hem de okul hayatına ve sosyal yaşama adaptasyonunu artırır. Peki, DEHB’li çocuklar için hangi uyku rutinler daha uygundur? Ilık banyo ve sesli kitap dinleme, DEHB’li miniğiniz için tercih edebileceğiniz uyku rutinlerinin başındadır.

hiperaktivite ve uyku

Ilık banyo, çocukların bedenen rahatlamasını ve günün yorgunluğunu üzerlerinden atmalarını sağlar. Bu sayede, DEHB’li çocuklar enerjilerini ve günün yorgunluğunu atarak, sakinleşir ve uyku moduna daha kolay girerler. Sesli kitap dinleme alışkanlığı ise bedenen dinlenmiş olan miniğinizin zihnen de dinlenmesini teşvik eder. Ayrıca, dikkat eksikliği söz konusu ise uyku hikayeleri dinlemek, çocuğun konsantrasyon süresinin kademeli olarak artmasını sağlar.

Uyku hikayeleri seçerken, arkadaşlık, öfke kontrolü gibi ana konulara sahip hikayeler tercih edilerek, olumlu davranışlar da teşvik edilebilir. Bu tarz iki uyku rutinini her gün aynı saatte, uyku öncesinde yaparsanız, kısa bir zaman sonra çocuğunuzun beyni uyku ve bu aktiviteleri bağdaştıracaktır. Bu sayede, siz bu aktiviteleri yaparken çocuğun beyni uyku saati geldiği sinyalini alarak melatonin salgılayacak ve uykuya hazırlanacaktır. Daha hızlı ve kolay bir uykunun yanı sıra, daha sakin ve okul verimliliği yüksek bir günün de anahtarı, çocuklarda sağlıklı uyku rutinleridir.

Eğitim Desteği

DEHB’li çocuklar için aile desteği kadar, okul desteği de oldukça önemlidir. Birçok ebeveyn, çocuklarını ekstra dersler ya da özel eğitimler ile desteklmeye çalışır. Ancak, mutlaka ama mutlaka okuldaki öğretmeninin de ebeveynlerle iş birliği yapması gerekir. Çünkü çocuğun davranış döngülerine ve dikkatinin dağılma sebeplerine göre, sınıf içi düzenlemeler yapılması gerekir. Bu sayede, çocuğun eğitim hayatında yaşadığı zorluklar hafifletilir ve öğrenme süreci desteklenir. Ayrıca, sınıf arkadaşları ile kurduğu iletişim de bu durumdan olumlu etkilenir ve daha etkili sosyal beceriler edinebilir.

İlaç Tedavisi

DEHB tedavisinde ilaçlar, beyin kimyasallarını düzenleyerek dikkati artırma, hiperaktiviteyi azaltma ve dürtü kontrolünü iyileştirme amaçlarıyla kullanılır. Merkezi sinir sistemine etki ederek beyin işlevlerini düzenleyen by ilaçlar, genellikle iki ana kategoriye ayrılır:

  • Uyarıcı İlaçlar (Stimülanlar): Stimülan ilaçlar, dopamin ve norepinefrin gibi beyin kimyasallarını artırarak beyin hücreleri arasındaki iletişimi iyileştirir. Böylece, beyindeki dikkat ve kontrol merkezlerini aktive ettikleri için dikkat ve konsantrasyonun artmasını sağlarlar. Bu uyarıcılar, genellikle hızlı etki göstererek hiperaktivite ve dürtüselliği kontrol altına alır. Böylece, günlük sorumluluklar daha kolay yerine getirilebilir.
  • Uyarıcı Olmayan İlaçlar (Non-Stimülanlar): Non-stimülan ilaçlar ise stimülanların etkili olmadığı ya da yan etkileri nedeniyle kullanılamadığı durumlarda tercih edilir. Stimülanlara kıyasla daha yavaş etki eder ve genellikle, dikkat süresini ve dürtü kontrolünü, dopamin yerine norepinefrin seviyelerini düzenleyerek artırır. Bu gurptaki ilaçlar, genellikle birkaç hafta içinde etki gösterir ve uzun sürelerle kullanılır.

DEHB tedavisinde ilaç kullanımı, kesinlikle doktor kontrolü ve gözleminde olmalıdır. Bu ilaçlar nörolojik ilaçlar oldukları için, yakın gözlem ve değerlendirme şarttır. Ancak, endişelenmeyin; birçok durumda yalnızca terapiler ile süreç yürütülebilir ve uyarıcılara gerek kalmaz. Uyarıcı kullanımının ilk yöntem olmadığını doktorunuz zaten bilecek ve Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu çocuğun günlük aktivitelerini çok etkilemediği sürece ilaca başvurmayacaktır.

Ancak, DEHB belirtilerinin, çocuğun günlük işlevlerini bozması halinde, ilaç tedavisi şart olabilir. Özellikle kısa süreli stimülan kullanımı, çocuğun semptomlarını hafifletirken tedaviye katılımını da artırır. Bu süreç hakkında doktorunuz sizi bilgilendirecek ve düzenli kontroller ile, ilaç kullanım doz ve miktarını belirleyecektir.

Sonuç olarak, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukların günlük yaşamını etkileyen bir faklılıktır ve doğru tanı ve tedavi ile DEHB belirtileri yönetilebilir. Ailelerin, eğitimcilerin ve sağlık profesyonellerinin iş birliği, DEHB’li çocukların gerekli desteği alabilmesi ve okul, sosyal yaşam işlevselliğini sürdürebilmesi için oldukça önemlidir.

Sıkça Sorulan Sorular

Çocuklarda dikkat eksikliğine ne iyi gelir?

Özellikle, sağlıklı uyku rutinleri, ekran süresinin kısaltılması ve şekerli gıdaların çocuğun beslenmesie sokulmaması, DEHB semptomlarını azaltır. Bu sayede, çocuktaki dikkat süresi ve akademik verimlilik artırılabilir.

DEHB tedavisinde ilaç kullanımı şart mı?

Hayır. Semptomların çocuğun günlük aktivitelerini kısıtlamadığı durumlarda, davranışsal terapi, bilişsel davranışçı terapi ve günlük rutinlerin düzenlmesi ile semptomlar hafifletilebilir. Ancak, bu yöntemler başarılı olmadığında doktorunuz, uyarıcı ilaçlara başvurabilir.

DEHB çocuklarda ne zaman başlar?

Çocuklarda DEHB genellikle, 3 ila 6 yaşları arasında belirginleşir. Doğru teşhis ve tedavi ile semptomlar, kademeli olarak hafifler.

DEHB sadece çocuklarda mı görülür?

Hayır, DEHB sadece çocuklarda görülmez. Belirtiler çocuklukta başlasa da, yetişkinlikte de devam edebilir; özellikle profesyonel destek ve tedavi alınmazsa.

Budizzz App'i indir

Budizzz App'i indir | Google PlayBudizzz App'i indir | App Store