Prematüre bebek nedirden başlayalım: Gebeliğin 37. haftasından önce doğan bebeklere verilen isimdir ve bu bebeklerin bakımından beslenmesine kadar birçok konuda özel ilgiye ihtiyaçları vardır. Özellikle anne karnındaki bebek gelişimi evrelerini tam anlamıyla tamamlayamayan bu bebeklerin hayatta kalması için ekstra ilgiye ve bakıma ihtiyacı olduğu unutulmamalıdır. Peki, prematüre bebek bakımı nasıl olmalıdır? Hastanede prematüre bebek bakımı ve evde prematüre bebek bakımında nelere dikkat edilmelidir? Haydi, birlikte cevaplayalım!
Prematüre Bebek Nedir?
Erken doğum olarak da adlandırılan prematüre doğum aslında gebeliğin 37. haftasından önce yapılan doğumları kapsar; bu durumun özel olarak adlandırılma sebebi bebeklerin anne karnındaki gelişimlerini tamamlayabilmek için en az 38 haftaya ihtiyaç duyuyor olmalarıdır.
- Prematüre bebek doğumu 2021 yılı ile itibariyle senede 14 milyona yükselmiştir ve bu rakam giderek artmaktadır.
- Prematüre doğumun bazı nedenleri bilinse de erken doğumların %25’inin nedeni maalesef bilinmemektedir.
- Ancak, gelişen teknoloji sayesinde prematüre doğum nedenli ölüm ya da gelişim bozukluklarının oranı da gün geçtikçe azalmaktadır.
Prematüre doğum, gebeliğin sona erdiği haftaya göre 3 kategoriye ayrılır ve bebek ne kadar erken doğmuşsa risk o kadar fazladır:
- Aşırı prematürite (28. haftadan önce gerçekleşen doğumlar)
- Erken prematürite (28-32. haftalarda gerçekleşen doğumlar)
- Geç prematürite (32- 37. haftalarda gerçekleşen doğumlar)
Prematüre Doğumun Nedenleri Nelerdir?
- Bebeğin suyunun fazla olması
- Çoğul gebelik gibi rahmin gerilmesine neden olan durumlar
- Servikal yetmezlik
- Gebelik zehirlenmesi
- Hamilelikte yanlış beslenme
- Rahmin hasar almasına neden olan ameliyat geçmişi (3’ten fazla kürtaj gibi)
- Doğuştan gelen rahim anomalileri
- Gebelik enfeksiyonu
- Geç gebelik (35 yaş üstünde gebelik)
- Peş peşe doğum yapmış olmak
- Gebe kalma kilosunun az ya da çok olması
En önemli risk faktörü daha önceden erken doğum yapmış olmaktır ve erken doğum geçmişi bulunan anne adaylarının yeniden prematüre doğum yapma ihtimalleri yüksektir.
Prematüre Bebek Özel Bakım Gerektirir mi?
Öncelikle bu sorunun cevabı kesinlikle “Evet” tir; çünkü prematüre doğan bebekler anne karnı dışında hayatta kalabilmek için ihtiyaçları olan gelişimleri henüz tamamlamamışlardır:
- Prematüre bebekler yeteri kadar yağlı doğmazlar ve beyinlerindeki ısı merkezi de olması gerektiği kadar gelişmemiştir. Bu nedenle vücut ısılarını stabil tutamazlar ve ısıları çok çabuk düşer.
- Gebeliğin 33. haftasından önce doğan bebekler emme/ yutma refleksini henüz geliştirmemiş olabilir ve doğrudan meme emmeyi beceremeyebilirler.
- Bağırsak sistemleri yeteri kadar gelişmediği için özel bakım ve tedavi gerektirebilir.
- Prematüre bebekler kandaki şeker oranını dengeleyecek olan glikojen depoları olmadan doğarlar ve sık sık kan şekerleri düşebilir.
- Yenidoğan bebeklerde genelde 24 saat içinde sarılık görülür ve özel tedavi gerektirir.
- En yaygın görülen durumlardan biri apne’dir ve bebeklerde ani solunum durmasına neden olduğu için özel bakım gerekir.
- Ayrıca, prematüre bebeklerde hastalıklarla savaşacak yeterli antikor bulunmayabilir ve enfeksiyona karşı çok savunmasız olabilirler.
Prematüre bebeklerin özel bakıma ihtiyaç duymalarına neden olan başka durumlar da olsa da en yaygın rastlanan sorunlar bunlardır ve hem hastanede hem de evde prematüre bakımı yapacak kişinin bu konuda bilinçli olması şarttır.
Prematüre Bebek Bakımında Uykunun Önemi
Yukarıda da belirttiğimiz gibi prematüre bebeklerin gelişimlerini tamamlamak için, doğum sonrası dönemde ekstra özen ve dikkate ihtiyaçları vardır. Uyku ise bu hassas sürecin en kritik bileşenlerinden biridir. Çünkü hem fiziksel hem de zihinsel gelişim için uyku düzeni, prematüre bebekler için hayati bir önem taşır. Peki, neden prematüre bebek uykusu çok önemlidir; gelin birlikte keşfedelim:
Beyin Gelişimini Destekler Prematüre bebeklerin beyinleri doğumdan sonra hızla gelişmeye devam eder. Uyku, özellikle REM (hafif uyku) evresinde, beyin hücrelerinin bağlantılar kurması ve sinir sistemi gelişimi için elzemdir. Bu süreç, bebeğin gelecekteki öğrenme yetileri, hafıza kapasitesi ve davranışsal gelişimi için de belirleyicidir. Söz konusu, prematüre bebekler olduğunda ise bu süreç çok daha önemlidir; çünkü erken doğum demek, sinir sistemi ve beynin de yeteri kadar gelişmemiş olması demektir.
Bağışıklık Sistemini Güçlendirir Prematüre bebekler, enfeksiyonlara karşı daha savunmasız olabilirler; çünkü daha az antikora sahiplerdir. Uyku esnasında salgılanan hormonlar ise (başta büyüme hormonu olmak üzere), bağışıklık sistemini destekliyor. Ayrıca, sağlıklı uyku düzeni, sağlıklı beslenme bir düzeni kurulabilmesi için de şarttır.
Fiziksel Gelişimi Destekler Uyku esnasında bebeklerde, büyüme hormonu salgılanır. Bu hormon, kas ve dokuların gelişimini destekler, kemiklerin ve organların sağlıklı bir şekilde büyümesi için önemlidir. Prematüre bebeklerin hızlı büyümeleri gerektiği için, düzenli uyku bu büyümenin sürdürülebilir olması için olmazsa olmazdır.
Stresi Azaltır Prematüre bebeklerin dış dünyaya adaptasyonu zordur, çünkü organ sistemleri tam anlamıyla olgunlaşmamıştır. Bu nedenle, yenidoğan tüm bebekler için zor olan dış dünyaya adaptasyon sürecini, prematüre bebekler daha derin deneyimler. Dış dünyaya adapte olma sürecinde, bebeklerin en çok deneyimlediği semptom ise huzurluk, ağlama krizleri ve uykuya dalmada zorluktur. Yeterli uyku ise bebeklerin stres seviyelerini düşürerek kalp ve solunum sistemi üzerinde daha az baskı yaratır.
Peki Ne Yapmalı?
Güvenli ve Sessiz Bir Uyku Ortamı Sağlayın: Prematüre bebeğinizin bulunduğu ortamın sessiz, karanlık ve güvenli olması çok önemlidir. Fazla uyaranlar bebeğin rahat uyumasını engelleyebilir. Bebekler, özellikle prematüre bebekler, daha sessiz ve loş ortamlarda kendilerini daha güvende hissederler. Dış seslerin engellenmesi için beyaz gürültü seslerinden de yardım alabilirsiniz. Bu sesler, dış sesleri / gürültüleri filtreler ve bebeklerin uykusunun, kardeş gürültüsü, kapı çarpması gibi nedenlerle bölünmesini engeller.
Kanguru Bakımı (Cilt Teması): Prematüre bebeklerde cilt teması, hem uyku düzenini geliştiren hem de ebeveynle bebek arasında güçlü bir bağ kurulmasına yardımcı olan bir yöntemdir. Kanguru bakımı uygulaması, bebeğin daha düzenli uyku döngülerine sahip olmasına ve sakinleşmesine katkı sağlar. Normalde, bebeklerin ilk 3 aydan sonra bu tarz destekleri bırakması önerilir; ancak, söz konusu prematüre bebekler olduğunda, 5. aya kadar, güvende hissetmelerini ve daha rahat uyumalarını sağlayacak bu tarz uygulamalara devam edebilirsiniz.
Bebek Uyku Pozisyonuna Dikkat Edin: Bebeklerde uyku pozisyonu, Ani Bebek Ölüm Sendromu’nu önlemek için oldukça önemlidir. Söz konusu, prematüre bebekler olduğunda ise, bu miniklerin solunum sistemleri yeteri kadar gelişmediği için uyku pozisyonu çok daha önemlidir. Reflü yatağı kullanımı gibi pratikler ve doğru pozisyonlama ile bebeğinizin daha rahat soluk almasını sağlayabilir ve Ani Bebek Ölüm Sendromu riskini azaltabilirsiniz.
Beyaz Gürültü Seslerinden Yardım Alın: Bebekler ilk aylarda, dış dünyaya alışmakta oldukça zorlanırlar ve bu durumun başlıca nedenleri, uyaran fazlalığı ve beyaz gürültü yoksunluğudur. Anne karnında kendilerine 9 ay boyunca eşlik eden seslerden ve ortamdan mahrum kalan bebekler, huzurlanarak ağlayabilir, güvende hissetmekte ve uyanmakta zorlanabilirler. Bu zorlu süreç, yenidoğan bebek uykusu için oldukça normaldir ve prematüre bebeklerde daha yoğun deneyimlenir. Bu tarz sorunları, önlemenin yolu ise bebeğin güvende hissetmesini sağlamak ve rahatlayarak uykuya geçmesini kolaylaştırmaktır. Bu nedenle, anne karnında bebeğinize 9 ay boyunca eşlik eden, beyaz gürültü seslerini bebeğinize dinletmek, kolay ve kesintisiz uyumasını sağlayacak, başlıca destektir.
Hastanede Prematüre Bebek Bakımı
Erken doğan bebeklerin hastane bakımında bebeğin anne karnı dışında da hayatta kalabilmesini sağlayabilmek için en önemli nokta kuvözdür. Birçok ebeveyn bebekleri kuvöze alındığında endişelense de bebeğin hayata tutunabilmesi için kuvöz vazgeçilmezdir.
Prematüre Bebek Neden Kuvözde Kalır?
- Erken doğan bebeklerin iç organları dış dünyada yaşayabilmelerini sağlayacak kadar gelişmemiş olabilir; ama anne karnına benzerlik gösteren kuvözde hayatta kalabilirler.
- Bebeğin yeteri kadar gelişmeyen tüm organları, kuvözdeki süreç içinde gelişir ve prematüre de doğsa bebek ayından beklenen gelişim düzeyine ulaşır.
- Prematüre bebeğin evde bakımı sanıldığı kadar kolay değildir ve ekstra özen gerektirir; çünkü bebeğin bulunduğu ortamdaki oksijenden nem oranına kadar birçok değişken kontrol altında tutulmalıdır.
- Kuvözlerde ise nem oranı, oksijen miktarı, sıcaklık gibi tüm değişkenler ayarlanabilmektedir ve bebeğin gelişim evresine göre ihtiyacı olan her şey ona sağlanmaktadır.
- Erken doğan bebeklerin bağışıklık sistemleri de yeteri kadar gelişmemiştir; bu nedenle, kuvözde hastalıklardan da daha kolay korunurlar çünkü kuvöze verilen hava bile filtrelerden geçirilir ve temizlenir.
- Ayrıca prematüre doğan bebekler beslenme konusunda da sıkıntı yaşarlar ve yutkunma refleksleri gelişene kadar anne sütü ememezler. Bu nedenle, kuvözde kalmaları ve doktor kontrolünde beslenmeleri de prematüre bebek bakımı için önemlidir.
- Erken doğan bebeklerde 24 saat içinde sarılık, nefes almada zorluk, uyku apnesi gibi sorunlar ortaya çıkabilir. Bebeğin kuvözde olması doktor müdahalesini ve tedavi sürecini hızlandırır.
Bu nedenlerle bebeğin kuvöze alınması her zaman sandığımız gibi bebeğin durumunun kötü olduğu anlamına gelmez. Aksine, bebeğin yaşamsal bir sıkıntı yaşama ihtimalini azaltır ve tedavi sürecini hızlandırır.
Bebekler Kuvözden Ne Zaman Çıkar?
Prematüre bebeklerin kuvözden çıkabilmesi aşağıdaki koşulların sağlanmış olması gerekir:
- Bebeğin akciğerinin rahatlıkla nefes alabilecek ölçüde gelişmiş olması (Eğer gebelikte ciğer geliştirici iğne yapıldıysa bu süreç hızlanacaktır.)
- Bebekte uyku apnesi olmaması ya da kontrol altına alınmış olması
- Bebeğin bağışıklık sisteminin yeteri kadar gelişmesi
- Sarılığının geçmesi (Prematüre doğumlarda bebeğin 24 saat içinde sarılık geçirmesi oldukça yaygındır.)
- Bebeğin emerek beslenebilmesi (Yani yutkunmaya başlaması)
- İç organ gelişiminin tamamlanması
- Ve tabii ki doktorun onay vermesi
Prematüre bebekler bu koşulları sağladıklarında kuvöz dışında da sağlıklı bir şekilde yaşayabilirler ve yalnızca düzenli kontrollerine gelmesi gerekir.
Prematüre Bebeğin Evde Bakımı
Erken doğan bebeğin evde bakımı da çok özen gerektirir ve bebeğin sağlıklı gelişimi için çok önemlidir. Eğer siz de hazırsanız, evde prematüre bebek bakımı adımlarını tek tek açıklıyoruz.
1. Prematüre Bebek İçin Ev Temizliği
Yukarıda da belirttiğimiz gibi prematüre bebeklerin bağışıklık sistemleri zayıftır ve hastalıklara, enfeksiyonlara karşı daha savunmasızdırlar. Bu nedenle, temiz ve tozsuz bir ortamda bakılmaları çok önemlidir.
- Bebeğin eşyalarına gösterdiğiniz tüm özeni, eve de göstermeli ve düzenli sterilize edildiğinden emin olmalısınız.
- Ancak, ev temizliğinde ağır kimyasallardan da kaçınmalısınız. (Çamaşır suyu gibi) Bu tarz temizlik ürünleri bebeğin nefes almasını daha da zorlaştırabilir.
2. Prematüre Bebek Beslenmesi
Prematüre bebeklerin bağışıklık sistemleri daha zayıf olduğu için anne sütü desteğine daha fazla ihtiyaç duyarlar.
- Bebekler 6 aylık gelişim evresine kadar anne sütünden aldıkları antikorlar ile korunurlar.
- Bu nedenle, bebeğin hastalıklardan korunması için anne sütü ile beslenmesi çok önemlidir ve yavaş yavaş da olsa anne sütüne başlanmalıdır.
- Eğer annenin sütünde azalma ya da kesilme varsa süt anne aranabilir.
- Süt anne konusunda ebeveynlerin endişeleri olsa da unutmamalısınız ki bebeğinizin bağışıklık sisteminin güçlenmesi ve hastalanmaması için buna ihtiyacı var.
3. Prematüre Bebeğin Odası
Eğer imkanınız varsa erken doğan bebeğin odasını diğer ev halkından ayırmalı ve aşağıdaki koşulları sağlamaya çalışmalısınız:
- Bebeğin odası sık sık havalandırılmalı ya da hava temizleyici kullanılmalıdır.
- Oda sıcaklığı 24-26 derece aralığında tutulmalıdır ve özellikle düşük sıcaklıklar önlenmelidir.
- Odanın nem oranı düzenli ölçülmeli ve %60 civarında tutulmalıdır; unutmamalısınız ki erken doğan bebeğinizin cildi zamanında doğan bir bebeğe göre çok daha hassas.
- Prematüre bebek kalabalık ve havasız ortamlardan uzak tutulmalıdır.
4. Prematüre Göbek Bağı Bakımı
Sizin de bildiğiniz gibi göbek bağı bakımı çok kritik bir konudur ve bebeklerin göbek bağı enfeksiyonu geçirmesi çok risklidir.
- Göbek bağı enfeksiyonu ile hastaneye giden bebeklerin %15’i hayatını kaybeder ve bu oran prematüre bebeklerde daha da yüksektir.
- Prematüre bebekler enfeksiyona daha yatkın oldukları için göbek bağı enfeksiyonu kapma ihtimalleri de daha fazladır.
- Bu nedenle, göbek bakımı kurallarına uyulmalı, alkol ile temizliğe dikkat edilmeli ve özellikle bebeğin altı değiştirilirken ekstra özen gösterilmelidir.
Ayrıntılı bilgi için Göbek Bağı Bakım Rehberi‘mize göz atabilirsiniz.
5. Prematüre Bebeğin Vücut Isısı
Zamanında doğan bir bebek zaten vücut ısısını rahatlıkla dengede tutabilir ve odanın / banyonun sıcaklığına dikkat etmek yeterli olabilir. Ancak prematüre doğan bebekler hem yağ oranları daha az olarak doğarlar hem de beyinlerindeki ısı merkezi yeteri kadar gelişmemiştir.
- Vücut ısılarını sabit tutmakta zorlanırlar ve sıklıkla düşük ateş yaşayabilirler.
- Prematüre doğan bebekler bir kat daha fazla giydirilmelidir.
- Ayrıca, seçilen kıyafetlerin bebeğin her yerini saran ürünler olmasına dikkat edilmelidir.
- Aksi takdirde, vücut ısılarını kontrol etmek için daha fazla enerji harcarlar ve büyüme eğrileri yaşıtlarının gerisine düşebilir.
- Bebeğin ateşi sıklıkla kontrol edilmeli ve yeterli seviyede tutulmalıdır.
Yendioğan bebeklerin ateş değerlerinde seçilen yönteme göre dalgalanmalar olabilir. Bu nedenle Bebeklerin Ateşi Nereden ve Nasıl Ölçülür? yazımıza da göz atmanızı tavsiye ederiz.
6. Prematüre Bebekte Emzik Kullanımı
Bebeklerde emzik kullanımı çok tavsiye edilen bir uygulama değildir; ancak konu prematüre bebekler olduğunda bu kural esnetilebilir:
- Bebeklerin emme reflekslerini de tatmin etmeleri gerekir ve yutkunmayı bilmedikleri için bu tatmini anneyi emerek sağlayamazlar.
- Prematüre bebeğin emzik kullanması ise bu refleksini tatmin etmesini ve yoksunluk çekmemesini sağlar.
- Özellikle memeyi doku olarak taklit eden emzikler, bebeğin sonrasında meme reddi yaşama ihtimalini de azaltır.
- Bu sayede, bebek hem emme refleksini tatmin eder hem de yutkunma becerilerini geliştirir.
- Ancak, belirtmek isteriz ki prematüre bebekler emzik kullanırken mutlaka emzik tutucu da kullanılmalıdır; çünkü bebek emziği attığında her seferinde özel temizlik gerekir, yoksa bebek mikrop kapabilir.
Prematüre bebek emziği tutucularının bebeğin sağlığını tehdit etmemesi için ham ahşaptan üretilen sağlıklı emzik askılarından olması gerekir. Böylece bebeğinizin ağzına sıklıkla götürdüğü askıda kullanılan vernik vb. maddelerden olumsuz etkilenmesini de önleyebilirsiniz.
7. Prematüre Bebeğin Doktor Kontrolleri
Prematüre bebeğin kontrolleri çok daha sık ve kapsamlı olmalıdır:
- Prematüre bebeklerin göz hastalıkları yaşama ihtimali daha fazladır ve bu sorunlar müdahale edilmediğinde körlüğe neden olabilir.
- Doktorunuzun tavsiye ettiği sıklıkta göz muayenesine gitmelisiniz. (Ayrıca, prematüre bebekte göz çapaklanması da çok olur ve düzenli temizlik önemlidir.)
- Bebek Aşı Takvimi normal doğan bebeklerle aynı olsa da bebeğin doğum ağırlığı düşük ise doktorunuz bazı aşılarını erteleyebilir. Bu nedenle, mutlaka doktorunuzun önerdiği düzende aşı yapılmalıdır.
- Doktorunuz yalnızca bebeğinizin değil, sizin de belirli aşıları olmanızı isteyebilir. Bu öneriyi de dinlemek ve özellikle emziren annenin ve prematüre bebeğin bakımı ile ilgilenen aile üyesinin bu aşıları olması gerekir.
8. Prematüre Bebeğin Uyku Düzeni
Erken doğan bebeklerin uyku düzeni normal doğanlardan çok daha farklıdır ve aşağıdaki ayrıntılar bilinerek bebeğin uyku rutini oluşturulmalıdır:
- Öncelikle belirtmek isteriz ki prematüre bebekler daha uzun süre uyurlar ve bu uyku sağlıklı gelişimleri için çok önemlidir.
- Büyüme hormonu karanlıkta salgılandığı için prematüre doğan bebeklerin uyuduğu odanın mutlaka karanlık olması gerekir.
- Prematüre doğan bebeklerin gelişim evrelerinde yaşıtlarını yakalayabilmesi için uyu rutini çok önemlidir: bu nedenle, uyku kalitelerine özen gösterilmelidir.
- Prematüre bebeklerin sindirim sistemi hastalıklarına da yatkınlığı vardır ve reflü gibi sorunlar yaşayabilirler. Bu nedenle, bebek mutlaka sert bir yatakta yatırılmalı ve reflü yatağı kullanılmalıdır.
- Ancak, maalesef erken doğan bebeklerin gece uykusu daha düzensizdir. Bu nedenle, bebeğin gece uykularının bölünmemesi için tüm önlemler alınmalıdır.
- Komşu gürültüsü, kapı ya da korno sesi gibi nedenlerle uyanmaması ve uyku rutininin bozulmaması için beyaz gürültü seslerinden yardım alınabilir. Bu sesler dış ortam seslerini maskeler ve bebeği uyandırmalarını engeller.
- Ayrıca, beyaz gürültü sesleri bebekler için anne karnındaki ortam seslerini yeniden sağladığı için daha huzurlu hissetmelerini ve dakikalar içinde uykuya dalmalarını sağlar.
Sıkça Sorulan Sorular
Prematüre bebek kuvözde ne kadar kalır?
Erken doğan bebeğin kuvözde ne kadar kalacağı doğum haftasına bağlıdır. Kuvözde en kısa kalan grup gebeliğin 32. – 37. haftaları arasında doğan prematüre bebeklerdir.
Kaçıncı haftadan önce doğan bebek prematüre sayılır?
Erken doğum olarak adlandırılan prematüre bebekler gebeliğin 37. haftasından önce doğmaktadır. Normal doğum ise 39-41. haftalar arasında gerçekleşir.
Cinsel ilişki erken doğuma neden olur mu?
Hayır, gebelikte cinsel ilişki ve erken doğum arasında hiçbir bağ bulunmamaktadır.
Prematüre bebek oda sıcaklığı kaç derece olmalıdır?
Prematüre bebekler vücut ısılarını dengeleyecek yağ oranına sahip olmadığı ve beyindeki ısı merkezleri gelişmediği için, 224- 26 derece oda sıcaklığında olmaları ve bir kat fazla giydirilmeleri gerekir.
